Kişilik
BozukluklarıGünümüzde
pek çok insan zaman zaman kişilik bozukluklarının bazı belirtilerine sahip
olur. O şekil davranır, düşünür, hisseder tabi kişilik bozuklukları çok daha uç
örneklerdedir ve bir tanı olabilmesi için birden fazla durumun belli bir
zamanda o kişide olması gerekir. Kişilik bozukluğu olan insanların yaşamlarının
bir çok alanında problemler olur bu problemler çevreyi de rahatsız edebilir. Bu
sorunlar uzunca yıllar sürebilir, belli bir seviyeden sonra tedavileri
zorlaşır.DSM-5 e göre
10 farklı kişilik bozukluğu 3 küme halinde sınıflandırılmıştır(a,b,c). Bu
sınıflandırmalar pek çok kolaylık sağlamaktadır.
A Kümesi (
garip ve sıra dışı davranışlar ), 3 tiptir (Paranoid, Şizoid ve Şizotipal )
B Kümesi (
dramatik ve değişken davranışlar) ,4 tiptir (Antisosyal,Borderline,
Histriyonik,Narsistik)
C Kümesi (
kaygılı ve korkulu davranışlar),3 tiptir ( Çekingen,Bağımlı,Obsesif Kopulsif)
DSM-5 te
ayrıca beş faktörlü model vardır. Bu beş faktör toplam 25 belirgin özellikten
oluşur.
1-Negatif
olumsuzluk (vs. Duygusal Tutarlılık)
2-Kopma (vs.
Dışa Dönüklük)
3-Uzlaşmazlık(vs.
Uzlaşmacı4-Baskılayamama(vs.
Sorumluluk Duygusu ile Hareket Etme
5-PsikotizmKişisel
özelliklere odaklanmanın avantajları;-Uzman kişi
hangi kişilik özelliğinin üstünde durcağını bilir.-Kişilik
özellik ölçüleri, psikolojik uyum sağlama yönüyle ilişkilidir. Mesela anxiyete
ve depresyon gibi negatif yönleri olan hastalıklarla ilişkilendirme
yapılabilir.
A Kümesi
yani Tuhaf/Eksantrik Küme
Paranoid kişilik bozukluğu:
Şizoid kişilik
bozukluğu, Şizotipal kişilik bozukluğu bu üç bozukluğun semptomları şizofrenide
görülen bazı semptomlarla benzerdir, örneğin tuhaf düşünme ve deneyim türleri
ancak şizofreniye göre daha hafiftir. Paranoid kişilik bozukluğu: Bu hastalıkta
temel bozukluk ‘şüphedir’ Erken ergenlik dönemlerinde başlar ve çevreye karşı
güvensizlik, şüphecilik oluşur. Aileden, arkadaştan, sıradan tanıdıklarına
karşı olabilir. Çevreye karşı sürekli dikkat vardır, gözlem vardır, insanların
davranışlarını kollarlar. Savunma mekanizması olarak çevreye karşı düşmanca
davranışlar sergileyebilirler. Herhangi bir durumda tehditkar mesajlar
çıkarabilirler. Özetle en temel özelliği kuşku ve başkalarına karşı
güvensizliktir.DSM-5 e göre tanı
koyabilmek için en az 4 bulgunun olması gerekir.-Sebepsiz yere zarar görme,
aldatılma yada kullanılma şüphesinde olma.- Çevresindeki
insanların(arkadaşlar,iş arkadaşları) sadakati, güveninde haksız çıkarımlar.-Şüphe yüzünden
insanlara güvenememe.-Birisinin iyi
davranmasının altında gizli anlamlar arama.-Bu anlamlar için kin
tutma.-Kişilik saygınlık
gibi şeylere algılanan saldırılara öfkeli tepkiler verme.-Eşin sadakatinden
sebepsiz yere şüphe duyma.
Şizoid kişilik bozukluğu:
Şizoid kişilik
bozukluğunda problem kişinin sosyal ilişkilerden kaçınması ve bunlardan zevk
almamasıdır. Yakın arkadaşları yoktur yada yok denecek kadar azdır. Sıkıcı ve
yalnız görünürler. Cinselliğe ilgi duymazlar, keyif aldıkları aktiviteler yok
denecek kadar azdır. Başkalarının duygularına, övgülerine kayıtsız kalırlar. Bu
tanı şizopital çekingenlik ve paranoidle benzerlikler gösterir. Sebebi dört
bozukluk için olan benzerliklerdir. Genç erişkinlik döneminde ortaya çıkar. Göz
temaslarından kaçınırlar. Sosyal ortamlardan uzak dururlar. Asosyal bir yapı
sergilerler. Toplumsal becerileri yoktur. İnsanlardan uzak olacak hobiler
edinirler. Odaklandıkları şeylerde başarılı olabilirler. Tek başına yaptıkları
şeylere odaklanırlar. Sorulara verdikleri cevaplar kısadır. Bu hastalığın
temeli çocukluğa kadar inmektedir. Bu dönemlerde ilgisiz ve soğuk durumlara
maruz kalmaları hastalığı tetikleyip geliştirebilir. Çocukluğu duygusal açıdan
fakir geçmiş kişilerdir. Erkeklerde kızlara göre daha fazla görülür. Psikoterapi
en uygun tedavi türüdür. Ayrıca grup
terapiside uygundur. Terapist dikkatli bir şekilde yol belirlemelidir. Hastanın
güvenini kazanmalıdır. Terapiye sadık kalırlar. Bazı durumlarda ek olarak ilaç
tedavilerinde kullanılabilir. DSM-5 e göre tanı
koyabilmek için en az 4 yada 5 bulgunun
olması gerekir.Erken ergenlik
döneminde görünen, kişiler arası kopma ve sınırlı duygusallık işaretlerini
izleyen 4-5 bulgunun varlığı olmalıdır.-Yakın ilişkilerden
kaçınma ve bunlardan zevk almama.-Yalnızlığı
arkadaşlığa seçme.-Cinselliği karşı
ilginin az olması.-Zevk veren
aktivitelerin az yada olmaması.-Arkadaş eksikliği.-Övgü yada eleştiriye
aldırmazlık.-Tek düze duygulanım.
Şizotipal kişilik bozukluğu:
Tuhaf ve eksantrik
düşünce ve davranışlar vardır. Kişiler arası şüphecilik ön plandadır. Bu
bozukluğa sahip kişilerin tuhaf inanışları vardır. Başka insanların zihinlerini
okuduklarını düşünürler. Aşırı heyecan,kuşku,kaygı vardır. Şüphecilik ve
paranoid düşünceler sergiledikleri sık görülür.
Davranışlarında görünüşlerinde tuhaflıklar olabilir. Kendi kendilerine
konuşabilirler yada eski pis kıyafetler giyebilirler. Şizofreni olmasalar bile
hastalıkları ciddi şekilde gelişebilir. Ayrıca bu kişiler çekingen kişilik
bozukluğu kriterlerini de karşılayabilirler. Genetik hassasiyet şizofreninin
genetik hassasiyetiyle örtüşmektedir. Şizofreniye benzeyen ama daha düşük
bilişsel ve nöropsikolojik işlevselliklerinde eksiklik olduğu tutarlı şekilde
görülmektedir. Ailelerinin geçmişlerinde şizofreni geçmişi olmayabilir.
DSM-5 e göre tanı
koyabilmek için en az 5 bulgunun olması gerekir.-Referans fikirler.-Tuhaf inançlar veya
büyülü düşünce, aşırı hassas algılama inancı.-Tuhaf düşünce ve
konuşma.-Şüphecilik veya
paranoya.-Sınırlı etkileşim.-Tuhaf davranış ve
görünüm.-Yakın arkadaş azlığı
veya olmama.-Etrafındaki
insanlara karşı kaygı,tanıdık olsa bile.
Dramatik/Değişken
Küme
B Kümesi.
4
tiptir bunlar; Antisosyal kişilik bozukluğu,
Narsisistik kişilik bozukluğu, Histriyonik kişilik bozukluğu, Borderline
kişilik bozukluğu.
Bu bozukluklarda daha çok tutarsız davranışlardan
ziyade, çok yüksek özgüven, abartılı duygusal yaklaşım ve kuralları tanımayan
semptomlar görülmektedir. Bu kümedeki bozukluklar hakkında daha doğru ve fazla
bilgiler mevcuttur.
Antisosyal kişilik bozukluğu:
Yasaları tanımazlar yani
kural bilmezler. Yalan söyleme dürtüsü, kavga saldırganlık, antisosyal
davranışlar, çok yüksek özgüven temel özelliklerindendir. Genel olarak
başkalarının haklarına saygı göstermeme ön plandadır. Okuldan kaçma, evden
kaçma, çok fazla yalan söyleme, mallara zarar verme, hırsızlık,borca girme yada
tüm bunlara rağmen kaygısız olma mevcuttur. İleriye dönük planlardan
kaçınırlar. Bir nevi günü birlik yaşarlar. Pişmanlık pek yaşamazlar. Erkeklerde
daha fazla görülür kadınlara oranla. Gençlerde daha fazla görülür. Bu hastalık
olanlarda madde kullanımı oranı oldukça yüksektir. Hüküm girmiş pek çok hasta
tanı olarak ASKB yi karşılar. Duyguları yoktur, pozitif duyguları genelde
roldür. Psikoterapide değerlendirmek için en çok gözden geçirilmiş kontrol
listesi kullanırlar. Ek olarak sabıka kaydı yada sosyal hizmetler
raporlarından da faydalanılır.
ASKB Etiyolojisi
ASKB ve madde kullanımı olan ailelerin çocuklarında
normalden daha fazla görülür. Madde kullanımı genetik riski tetikleyebilir.
Şiddetli ilgisiz, az sevgiyle büyümüş, şefkatsiz ortamda yetişmiş kişilerde
görülür. Sosyal ekonomik durum kötüyse 2 kat daha fazla risk vardır. Bu tip
kişilerde cezalandırma işe yaramaz. Tedirginlik ve vicdan azabı gibi
duygulardan yoksundurlar. Bir nevi bağışıklık kazanmışlardır buna karşı. Bu tip
kişiler ödülün peşinden giderken vazgeçmezler, örneğin kumarda kazanma
ihtimalleri çok düşük olsa bile ödülün peşinden gitmek için vazgeçmez.Bunu
sebebi dürtülselliği engelleyen Prefrontal korteksin dürtü selliği
engelleyicidir. Bu tip kişilerde de korteksinde gri madde az bulunduğu tespit
edilmiştir.(Raine ve yang,2007).
Antisosyal Kişilik Bozukluğu DSM-5 Kriterleri
-Yaş sınırı en az 18.
-15 yaşından önce davranım bozukluğu kanıtı.
-15 yaşından itibaren aşağıdakilerden en az üçü
olmalıdır.
-Pek çok kez yasalara karşı gelmek.
-Yalancılık,sahtekarlık.
-Dürtü sellik.
-Asabiyet ve saldırganlık.
-Kendi ve başkalarının emniyetine karşı saygısızlık.
-Güvenilmez çalışmalar.
-Pişmanlık yoksunluğu.
Sınırda Kişilik
bozukluğu(Borderline):
Oldukça fazla tutarsız davranışa sahip bozukluk olması ve
çok fazla görülmesi,tedavisinin zor olması, intihar eğilimleriyle ilişkili
olmasından dolayı ilgi odağı olan bozuklukların başında gelir. Bozukluğun en
temel şeylerinden biri ilişkilerde ve ruh hallerinde tutarsızlıktır. Önceden
kestirmek mümkün olmaz. Yoğun öfke birden gelebilir. Bu gibi şeyler insanlarla
ilişkilerine oldukça fazla zarar verir. Aşırı hassasiyet vardır. Kendilerine
zarar verme, intihar etme, kumar oynama,tutarsızca para harcama, madde
kullanımı gibi temel özellikleri vardır. Bu tip kişilerde açık ve uyumlu benlik
bilinci gelişmez. Yalnız kalmaya tahammülleri yoktur. Kendilerine dikkat
edilmesini isterler,kronik depresyon gibi yada boşluk duyguları yaşarlar.
DSM-5 Kriterleri.
Erken ergenlikten itibaren en az 5 tanesinin olması
gerekir.
-Terk edilmekten kaçınmak için aceleci gayretler
sergilemek.
-İstikrarsız benlik duygusu.
-Para harcama,seks,madde kullanımı, dikkatsizce araba
kullanma, aşırı yeme gibi davranışlardan kendine zarar veren en az 2 tanesini
yapması.
-Tekrarlayan intihar etme davranışları, kendine zarar
veren davranışlar.
-Ruh hali tepkisizliği
-Kronik boşluk hisleri.
-Tekrarlayan yoğun ve kontrol edilemeyen öfke
nöbetleri.
-Stresli anlarda, geçici paranoyak düşünceler ve
disosiyatif semptomlar deneyimleme eğilimi.
-Başkalarını idealleştiren yada değersizleştiren
davranışlar.
SKB olan kişilerde post travma tik stres bozukluğu yada
duygu durum bozukluklarının görülme ihtimali yüksektir. Ayrıca madde-ilişkili
bozukluklar ve yeme bozuklukları içinde risk altında oldukları gibi, şizopital
kişilik bozukluğu içinde adaydırlar.Daha düşük serotonin vardır bu kişilerde.
SKB kişilerin ebeveynlerinde yüksek duygu durum bozukluk oranı görülmektedir.
SKB lerde amigdala etkileşimi fazla görülmektedir(duygu tepkiselliği yüksek
olan bir bölgedir)
Histriyonik Kişilik bozukluğu:
Yazının tüm hakları asistan kanalına aittir tamamı veya bir kısmı alınamaz